Gaudeamus Muziekweek: de piep-knor definitief voorbij?

De Gaudeamus Muziekweek lijkt het stadium van doorwrochte, maar publieksonvriendelijke ‘piep-knor’ definitief achter zich te hebben gelaten. Het gerenommeerde festival voor nieuwe muziek brengt in vijf dagen tijd 129 composities uit 32 landen. Asko|Schönberg en Cappella Amsterdam trapten woensdag 6 september af met een bonte variëteit aan stijlen. Hiermee was het openingsconcert een graadmeter van wat modernemuziekliefhebbers tot en met zondag kunnen verwachten.

De voor de Gaudeamus Award genomineerde Sky Macklay (VS, 1988) schildert in White/Waves met ruis- en sisklanken een imposant beeld van machtige oceaangolven. Jan-Peter de Graaff haakt in Rimpelingen voor cello en ensemble onbekommerd aan bij traditionele harmonieën en melodieën. De Rus Alexander Khubeev, winnaar van Gaudeamus Award 2015 kiest in The Codex of Thoughtcrimes juist voor het andere uiterste.

Bas Wiegers dirigeert Asko|Schönberg & Cappella Amsterdan in The Codex of Thoughtcrimes. TivoliVredenburg 6-9-2017

Bijna geen instrument klinkt zoals we het gewend zijn en de zangers uiten hun ‘gedachten die door anderen als misdaden worden gezien’ door wc-rollen. Het vervormde gekreun en gepiep lijkt wel wat op de manier waarop walvissen met elkaar communiceren. Gaandeweg ga je snakken naar een ‘gewone’ toon. Muzikaal is dit Russische Carnaval des animaux misschien niet helemaal overtuigend, maar geestig en aansprekend is het wel.

Timbre en eenvoud

Voorafgaand aan dit concert sprak ik met de vijf genomineerden, Sky MacKlay; Ethan Braun (VS, 1987); Ivan Vukosavljevic (Servië, 1986); Aart Strootman, (Nederland, 1987) en Chaz Underriner (VS, 1987). Hoe verschillend de jonge muziekpioniers ook zijn, zij delen een fascinatie voor timbre en werken graag met een minimum aan materiaal.

In Brauns Discipline produceren vier gitaren in dezelfde, afwijkende stemming, een complex weefsel aan boventonen. Ivan Vukosavljevic bouwt in Atlas Slave een hypnotiserende klankwereld vanuit een met strijkstok bespeelde gitaar. MacKlay presenteert in Many Many Cadences voor strijkkwartet een geleidelijk in glissandi uiteenvallende reeks cadensen.

Gaudeamus 6-9-2017 Ivan Vukosavljevic – Aart Strootman – Chaz Underriner – Thea Derks – Ethan Braun (hidden) – Sky MacKlay (c) Herre Vermeer

Herwaardering muziektraditie

Tijdens de concerten op donderdag van de Australische cellist Alistair Sung en ensemble IEMA bleek hoezeer jonge componisten de muziektraditie weer omarmen. De Amerikaanse Caroline Shaw (1982) baseerde In manus tuas voor cello solo op het gelijknamige motet van Thomas Tallis. Zij verweeft sonore flarden oude muziek organisch met moderne, meer industriële klanken. Het stuk werd stijlvol uitgevoerd door Sung.

De Japanse Yukiko Watanabe (1983) deconstrueert Bachs Goldberg Variationen in Nue voor piano en ensemble. De pianist vertolkt – hortend en stotend – het origineel, als een schim gevolgd door een koto en een onder de vleugel gezeten klarinettiste. Een slagwerker bespeelt een bloempot en projecteert vergeelde vakantiekiekjes. – Een mooi zinnebeeld van onze langzaam vervagende herinneringen, aan Bachs muziek en ons eigen verleden.

De Schotste Genevieve Murphy (1988) figureerde zelf als verteller annex zangeres in Squeeze Machine, geïnspireerd op het leven van haar autistische broer. In dit theatrale stuk debiteert zij met uitgestreken gezicht surrealistische teksten over de door angst en eenzaamheid gekwelde ‘Artuur’. Diens in zichzelf gekeerde personage wordt geregeld opgeschrikt door lawaaiige opnames uit een overvolle kroeg, waar accordeon- en doedelmuziek wordt gespeeld. Het vermakelijke stuk werd perfect en in opperste concentratie uitgevoerd door het IEMA Ensemble, een academie voor jonge musici van Ensemble Modern.

Genevieve Murphy performing ‘Squeeze Machine’ with IEMA Ensemble, Theater Kikker 7-9-2017

Apocalyptische smeekbedes

Klapstuk van de donderdag was de wereldpremière van Lacrimosa voor zeven violen van de Oekraïens-Nederlandse componist Maxim Shalygin (1985). Hij had zich altijd afgevraagd waarom het traditionele Requiem maar één lacrimosa bevat, de smeekbede van zondaars om mededogen en eeuwige rust. ‘In mijn beleving is dit deel het magische brandpunt waarin alle belangrijke ideeën samenkomen’, schrijft hij in een eigen toelichting. ‘Misschien daarom is het steevast ook het mooiste deel: vol gevoelens van pijn en catharsis. Langzaam maar zeker vormde zich bij mij het plan ook zelf een soort requiem te componeren.’

Dat werd Lacrimosa, or 13 Magic Songs. Shalygin dirigeerde zelf de zeven violisten van het mede door hem opgerichte ensemble Shapeshift. Lichtvoetige, elkaar innig omstrengelende motieven (‘Light’), omineus gezoem (‘Insects’) en verwoed over de snaren kolkende arpeggio’s (‘Stream’) worden afgewisseld met momenten van pure, etherische schoonheid (‘Lullaby’), driftige pizzizati (‘Rain’), gierende glissandi (‘Sirens’) en furieus wapengekletter (‘Prayers’).

Shapeshift & Maxim Shalygin, TivoliVredenburg 7-9-2017 (c) Herre Vermeer

Shalygin voert ons door een scala aan emoties, waarin gevoelens van wanhoop, vrees en woede overheersen; de apocalyps is nooit ver weg. De op blote voeten spelende musici leken met hun woest bewegende lijven en armen soms onder hun zware taak te bezwijken. Hun totale overgave droeg sterk bij aan een enerverende luisterervaring.

Lacrimosa werd gecomponeerd in opdracht van de Gaudeamus Muziekweek. Het festival heeft de afgelopen jaren het accent verschoven naar communicatieve muziek en merkbaar meer aansluiting gevonden bij een algemeen publiek; de concerten van Sung en IEMA waren goeddeels uitverkocht.

Of met Shalygins intense, tot het hart sprekende Lacrimosa voorgoed een punt wordt gezet achter de academische ‘piep-knor’, zal nog moeten blijken, maar de teerling is geworpen. Na afloop van het concert werd het publiek gevraagd een cd-uitgave van Lacrimosa werk te helpen realiseren via Voordekunst. Mijn advies: doen!

De Gaudeamus Muziekweek loopt nog tot en met zondag 10 september. Dan wordt ook de winnaar van de Gaudeamus Award 2017 bekengemaakt.